Köroğlu destanı ne demektir

yüzyılda yaşamış gerçek bir kişilik⁹, ünlü bir Celali isyancısı olduğuna dair güçlü veriler de vardır. Bu destan, Türk kültürünün derinlerinden gelen bir miras olarak günümüze kadar gelebilmiş ve hala canlılığını korumaktadır.

Köroğlu’nun hikayesi, kötülükle mücadele, adaletin sağlanması ve sevgiye olan inancın önemini vurgular.

Daha sonra Rus İmparatorluğu ve Sovyetler Birliği alanında kalan bölgelerdir bunlar.

İstanbul-Bolu Rivayeti, bu versiyonların ana temasını oluşturur. Aşkın insanı halden hale koyan, kah acizleştiren, kah güç veren, kah göklere uçuran gizemli gücünü anlatır bu aşk masalları.

Köroğlu ile Ayvaz ise ölünceye kadar süren bir birlikteliği, silah arkadaşlığını, bir sadakati ifade ediyor.

Bu hikayenin “erkekler arası bir aşkı” anlattığına ilişkin tartışmayı yapan ilk kişi ben değilim.

Köroğlu’nun yaşamı üzerine çalışma yapan Hüseyin Seçmen de, Köroğlu-Ayvaz ilişkisinin baba-oğul olmanın çok ötesinde “sapık bir ilişki bile denebilecek nitelikte”⁶olduğunu yazmaktadır.

Ziya Gökalp, Köroğlu’nun aslında gerçek bir kişilik olan Sultan Gazneli Mahmut olduğunu, öykünün sonradan destanlaştırılarak avamlaştırıldığını savunmaktadır⁷.

Ona göre Özbek ve Türkmenler henüz göçebe yaşamdan çıkmamış, gelenekleri henüz İslami eğitimden etkilenmemiş olduğu için “bu ahlak dışı utanılacak kusurdan habersiz” görünmektedirler.

Vambery’nin bu yaklaşımı, inceledikleri Doğu toplumlarındaki kültür ve gelenekleri ahlaki olarak yargılayan Oryantalistlerin tipik bakışını yansıtıyor.

Celalî isyanları sırasında -çocuk kaçırılması dahil- arşiv kayıtlarına geçmiş pek çok olayın, destanın çeşitli varyantlarında anlatılan olaylarla örtüştüğü görülür¹⁰. 

Destanın bu kadar geniş bir alana yayılmasının nedeni de Celalîlerin özellikle Osmanlı Asya’sının tamamında hareket halinde olmalarıydı.

Bu şiirler, hikâyeci âşıkların nesirle anlatılan hikâyeleri arasına serpiştirilmiştir. Kendini tanıtırken şöyle der:

“Adımı sorarsan Uruşen Ali, Aba ecdadımdan adım Köroğlu (…), Ayvaz’ın sevdası serinde gerek”

Ayrıca bu birlikteliğe bir kutsallık da atfeder:

“Mevlâ’m bizi yoldaş etti / Ali’yinen Veli’yinen / Açlar doyar susuz kanar / Leblerinin balıyınan.”¹¹

Ayvaz’a duyduğu sevginin homoerotik içeriği hiç de gizli saklı değildir oysa:

“Ayvaz’ın geydiği ensiz dolama / Ayvaz’a durun selama 
Bir nur doğmuş âleme / Ayvaz göğsünü açtı sandım.”¹²

Oğlunu Leyla’ya, kendini Mecnun’a benzeten kaç “baba” vardır ki? 

“Âşıklığa vardır meyli / Riyazet¹³ eylemiş hayli
Ben Mecnûn olayım sen Leylî/ Düşüp çöllere, çöllere / Gel Ayvaz’ım dolaşalım Çamlibelleri…”¹⁴

Konuyu çalışırken, başlangıçta Köroğlu-Ayvaz ilişkisini öncelikle “klasik bir aşk öyküsü” gibi tanımlamak eğilimindeydim.

Dipnotlar

İlgili